مشاور مدیرعامل و رییس طرح و برنامه صندوق توسعه و احیای میراث فرهنگی به ضعف‌های ساختاری صندوق احیا اشاره کرد و گفت: نخستین اقدام ضروری، اصلاح ساختار صندوق است به طوری که در این ساختار برخی از وظایف مربوط به اساسنامه مغفول مانده است.

اساسنامه یکی از اساسی‌ترین رکن یک سازمان است. در واقع سندی است که هویت اعتبار سازمان را مشخص می کند. در اساسنامه خط مشی ها، سیاست ها، اهداف و شرح وظایف هر دو مأموریت ها تعریف می شود. همچنین ارکان تشکیل دهنده آن سازمان و روابط بین ارکان را هم تنظیم می کند.

یکی از اهداف صندوق توسعه و احیا، حفظ و احیای بناهای تاریخی با رویکرد سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال در مناطق محروم بوده است به طوری که در سال۱۳۹۹ حدود ۱۰مجموعه تاریخی روستایی و ۳ مجموعه تاریخی در مناطق محروم سیستان و بلوچستان واگذار شده است.

اساسنامه صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی یکی از مواردی است که پس از سال‌ها با پیگیری به تصویب هیأت وزیران رسیده است تا راه را برای رسیدن به اهداف مورد نظر این صندوق هموار کند.

طبق بررسی‌های انجام شده، میانگین واگذاری بناهای تاریخی در سال های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ حدود ۳۹ درصد بوده در صورتی که این میانگین طی ۱۴سال قبل از آن ۴درصد بوده است. مدیر طرح و برنامه صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی می‌گوید: براساس بند «ز» ماده ۱۱۴ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مقرر شد، به سازمان وقت یعنی سازمان میراث فرهنگی مجوز راه اندازی صندوقی داده شود تا «تعیین کاربری، اعطای مجوز کاربری و واگذاری بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی» را با جذب سرمایه گذار بخش خصوصی داخلی و خارجی انجام دهند.

«مرتضی شکوهی» در این خصوص اضافه می‌کند: علت راه اندازی این صندوق وجود بیش از یک میلیون بنای ارزشمند در کشور بوده که حدود ۳۸هزار مورد آن ثبت ملی شده است چون دولت این تعداد بنا را نمی‌تواند با هیچ اعتباری مرمت و احیا کند لذا بهترین سیاست حرکت به سمت جذب سرمایه گذار بخش خصوصی بوده است.

وی با بیان این که از زمان ابلاغ اساسنامه صندوق، فعالیت‌های صندوق آغاز و موفقیت‌هایی هم کسب شد، می‌گوید: با این حال، این موفقیت‌ها رضایت بخش نیست چون دستورالعملی برای مأموریت‌هایی که به صندوق داده شده، وجود ندارد تا مسیر برای صندوق و سرمایه گذار مشخص و شفاف سازی شود. البته شیوه نامه هایی وجود دارند که کامل نیستند.

این مسئول با تاکید بر این که باید دستورالعملی وجود داشته باشد تا فرایندها درست تعریف شود تصریح می‌کند: به این معنا که ما به عنوان مسئولان این حوزه و هم سرمایه گذار از بلاتکلیفی و سردرگمی خارج شویم. همچنین باید ساز و کاری برای تعیین کاربری در نظر گرفته شود تا هم اعطای مجوز و هم نحوه واگذاری را مشخص کند.

وی تصریح می‌کند: وقتی این دستور العمل وجود ندارد، نه شفافیت لازم وجود دارد، نه فرایندها به طور دقیق مشخص بوده و نه تکالیف روشن است لذا مدیرانی که می‌آیند سلیقه‌ای برخورد می‌کنند؛ حتی مشکلات زیادی هم بعد از واگذاری بناها به وجود می‌آید. وجود این حجم از مسائل حقوقی به این دلیل است که این‌ها را درست بررسی نکرده یا مشکلات و معضلات بناها را حل نمی کنیم.

وی اضافه می‌کند: این مشکلات باعث شده که صندوق، به رغم توفیقاتی که داشته نتواند انتظارات را برآورده کند این مسائل موجب شده که تهیه این دستورالعمل در دستور کار قرار گیرد که در حال انجام است.

این مسئول با اشاره به وجود اختلاف نظرها و تأثیر آن بر روند فعالیت‌ها، می‌گوید: بین مسئولان صندوق و معاون میراث فرهنگی و نیز اداره های کل استان اختلاف نظرهایی وجود دارد که همین موارد باعث کندی کار می‌شود تا نتوانیم توفیق زیادی در انجام ماموریت های محول شده، به دست آوریم.

وی اظهار می‌کند: در سال ۱۳۹۶ قانون حمایت از هنرمندان، فعالان و استادکاران صنایع دستی در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و پس از آن ابلاغ شد. طبق ماده ۸ این قانون هم یکسری مأموریت های جدید در راستای حمایت، پشتیبانی و تکریم از هنرمندان و فعالان صنایع دستی و فرش دستباف به صندوق اضافه شد، بنابراین لازم بود که اساسنامه صندوق به دلیل اضافه شدن مأموریت های جدید، مجدد اصلاح شود اما این اقدام بسیار کند پیش رفت.

شکوهی تصریح می‌کند: شاید امکانش وجود داشت که تهیه اساسنامه ظرف ۶ ماه و در همان سال ۹۶ انجام شود اما روند آن طولانی شد و امسال این اساسنامه ابلاغ شده است. این اساسنامه، مأموریت ها و شرح وظایف بسیار خوبی را در حوزه صنایع دستی و فرش دستباف برای صندوق لحاظ کرده است اما برای انجام این مأموریت ها و تحقق اهداف، ابزارهایی لازم است و مهمترین ابزارش اصلاح ساختار صندوق بر اساس مأموریت‌های جدید است.

ضعف ساختاری صندوق احیا در حوزه صنایع دستی و فرش دستباف

وی با ابراز نارضایتی از ساختار صندوق توسعه صنایع دستی و فرش دستباف و احیا و بهره برداری از بناهای تاریخی می‌گوید: در این صندوق هنوز مدیریت صنایع دستی و فرش دستباف و حتی یک کارشناس مسئول هم نداریم که بتواند موضوعات مربوط به صنایع دستی را پیگیری کند.

این مسئول تأکید می‌کند: نخستین اقدام ضروری، اصلاح ساختار صندوق است به طوری که در این ساختار، بخشی اضافه شود تا پیگیر کارهای صنایع دستی و فرش باشد. متن این ساختار هم تهیه و تنظیم شده است فقط باید فرایند تصویب طی شود تا بخش صنایع دستی و فرش در این صندوق متولی پیدا کند چون هم اکنون متولی ندارد.

وی با اشاره به ضرورت اختصاص منابع مالی برای انجام هر گونه اقدام حمایتی از هنرمندان صنایع دستی و فرش می‌گوید: یکی از منابعی که در ماده ۸ قانون حمایت دیده شده، استفاده از تسهیلات صندوق کارآفرینی امید است اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است. یعنی صندوق احیا تعامل لازم را با صندوق کارآفرینی امید نداشته است.

این مسئول اضافه می‌کند: البته وظیفه ذاتی آنها حمایت از اشتغال است و به طور قطع در حوزه صنایع دستی و فرش دستباف هم حمایت های لازم را دارند و تسهیلات لازم را ارائه می کنند اما قانون برای صندوق احیا، تکلیفی گذاشته که یکی از آنها پرداخت تسهیلات به فعالان حوزه صنایع دستی و فرش است اما این اتفاق تاکنون رخ نداده است.

حمایت مالی بعیدالاجرای ۳۰ درصدی وزارت از صندوق احیا

شکوهی با بیان این که طبق قانون باید ۳۰ درصد درآمدهای اختصاصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی برای حمایت از هنرمندان صنایع دستی و فرش به صندوق اختصاص یابد که آن هم بعید است تاکنون محقق شده باشد، می‌گوید: تا زمانی که منابعی در اختیار نداریم، انتظار داریم چه اتفاق مثبتی برای صنایع دستی و فرش بیفتد.

وی با اشاره به نقاط قوت اساسنامه جدید که در صورت فراهم کردن زیرساخت‌های آن می‌تواند کمک مؤثری در راستای حمایت از هنرمندان صنایع دستی و فرش باشد، می‌گوید: ارائه تسهیلات به سرمایه گذاران و بهره برداران و اشخاص حقیقی و حقوقی فعال در حوزه صنایع دستی، مشارکت مالی با اشخاص حقیقی و حقوقی برای احیا و سرمایه گذاری تولید و تجارت صنایع دستی و فرش دستباف، برگزاری دوره‌های آموزشی غیررسمی، همکاری با نهادهای تخصصی داخلی و خارجی مرتبط با این حوزه، پشتیبانی و حمایت از گسترش بازارهای داخلی و خارجی در حوزه صنایع دستی، حمایت از سرمایه گذاران و بهره برداران حقیقی و حقوقی در زمینه تولید صنایع دستی و صادارت و همچنین واردات مواد واولیه مرغوب و… از جمله مواردی است که در اساسنامه جدید آمده است اما زیرساخت هیچ کدام از این‌ها فراهم نشده است.

شکوهی تصریح می‌کند: به هرحال مأموریت‌های زیادی بر اساس قانون و اساسنامه جدید در اختیار صندوق قرار گرفته است اما باید در ابتدا زیرساخت‌های آن آماده شود و در این خصوص نیز در گام نخست اصلاح ساختار صندوق است که باید روند آن سرعت گیرد، البته تأمین منابع مالی در گام دوم قرار دارد.

وی با تأکید بر اینکه با وجود بناهای زیادی که در سراسر کشور وجود دارد، امکانات زیادی برای راه اندازی نمایشگاه‌ها و خانه خلاق صنایع دستی، عرضه محصولات صنایع دستی و فرش در اختیار داریم ولی این‌ها نیازمند فراهم کردن زیرساخت است، می‌گوید: همچنین در حوزه‌های احیای بناهای تاریخی و صنایع دستی نیز باید هماهنگی خوبی بین صندوق و وزارتخانه و به خصوص معاونت میراث فرهنگی و نیز بین صندوق و معاونت صنایع دستی وجود داشته باشد.

شکوهی ادامه می‌دهد: طی ماه‌های اخیر تفاهمنامه‌ای را بر اساس مستندات قانونی و اساسنامه صندوق در حوزه صنایع دستی نوشتیم یعنی تکالیف خودمان و وزارتخانه را از یکدیگر جدا کرده‌ایم. تفاهمنامه آماده شده اما هنوز در حال طی کردن روند اداری آن است.

وی تصریح می‌کند: برخی معتقدند همه ما، زیرمجموعه یک وزارتخانه هستیم و نیاز به ایجاد تفاهمنامه نیست اما این امر ضرورت دارد چون فعالیت‌ها را شفاف می‌کند. در حال حاضر ما در فعالیت‌های یکدیگر تداخل داریم، این تداخل یا موازی کاری، موجب هزینه بیشتر و کند شدن روند فعالیت‌ها می‌شود.

این سئول اضافه می‌کند: اگر هر یک در حوزه وظایفی خود عمل کند یعنی وزارتخانه در حوزه سیاستگذاری، نظارتی و حاکمیتی و ما در حوزه اجرایی به عنوان بازوی اجرایی وزارتخانه در احیای بناهای تاریخی و حمایت از صنایع دستی فعالیت کنیم، کارها سریع‌تر پیش می رود.

شاید هنوز…

مدیرکل اسبق پارلمانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی یادآور می‌شود: شاید وزارتخانه هنوز اعتماد لازم را به صندوق ندارد اما اگر این واگذاری مأموریت‌ها به درستی انجام شود و صندوق هم بتواند کارهایش را انجام دهد، روند کارها سریع‌تر می‌شود اما هم اکنون بخش زیادی از انرژی این بخش صرف رفع همین موانع غیرضروری می‌شود.

شکوهی درباره حوزه فعالیت این صندوق اظهار می‌کند: حوزه فعالیت این صندوق در سراسر کشور و مرکز اصلی آن در تهران است اما برحسب نیاز می‌تواند با تصویب هیأت امنا و تأیید ساختمان اداری و استخدامی کشور در سایر نقاط در داخل کشور با رعایت قوانین مربوط به شعبه یا نمایندگی تأسیس کند.

وی با بیان اینکه مشارکت مالی با اشخاص حقیقی و حقوقی برای احیا و سرمایه گذاری در مراحل تولید و تجارت صنایع دستی و فرش دستباف و احیای بناهای تاریخی و فرهنگی جزو وظایف صندوق با رعایت قوانین می‌شود، می‌گوید: بهره‌مندی از ظرفیت بخش غیردولتی از جمله برون سپاری در راستای انجام وظایف صندوق همکاری با نهادهای تخصصی داخلی و خارجی مرتبط با حوزه فعالیت سند و استفاده متقابل از تجارب و منابع مالی و فنی آن‌ها و همچنین تعیین و اعطای مجوز کاربری و بهره برداری مناسب از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی کشور با رعایت موازین شرعی جزو این وظایف محسوب می‌شود.

شکوهی حمایت از توسعه ظرفیت‌های فنی و مهندسی در داخل کشور و صدور خدمات فنی و مهندسی به خارج از کشور در زمینه مرمت و احیای بناهای تاریخی صنایع دستی و فرش دستباف را جزو دیگر وظایف صندوق توسعه و یا میراث فرهنگی عنوان و اضافه می‌کند: خرید و قبول همه اماکن تاریخی و فرهنگی به منظور مرمت احیا و بهره برداری از بناها و مدیریت این موضوع در سراسر کشور و همچنین پشتیبانی و حمایت از گسترش بازارهای داخلی و خارجی صنایع دستی و گردشگری و فرش دستباف از جمله برگزاری و مشارکت در نمایشگاه ها جشنواره ها و تبلیغات جزو دیگر وظایف صندوق محسوب می‌شود.

به گفته شکوهی، حمایت از سرمایه گذاران بهره برداران و فعالان حقیقی و حقوقی در زمینه تولید صنایع دستی و هنرهای سنتی و فرش دستباف و کارگاه‌های تولید محصولات مذکور و صادرات آن‌ها همچنین حمایت از واردات مواد اولیه مربوط جهت ارتقای کمی و کیفی با رعایت سیاست‌های کلی نظام و قوانین مربوط جزو وظایف صندوق محسوب می‌شود.

این مسئول با اشاره به اینکه بخشی از تسهیلات صندوق کارآفرینی امید و سایر مؤسسات مالی و اعتباری مجاز در قالب تفاهمنامه‌های منعقد شده است، می‌گوید: درآمدهای حاصل از فعالیت‌های صندوق پس از وضع اصول قانونی کمک‌های خاص حقیقی و حقوقی هدایا و پول را همچنین سود خالص حاصل از سرمایه گذاری‌ها و سپرده گذاری‌های صندوق و درآمد حاصل از فروش اموال و دارایی‌های صندوق جزو منابع مالی صندوق به شمار می‌رود.

منبع: صابتا